برخی نکات و ترفندها وجود دارد که هنگام لحیم کاری با رعایت کردن آنها میتوانید لحیم کاری بهتری را انجام دهید. البته ناگفته نماند که تجربه و خرید مواد و تجهیزات باکیفیت لحیم کاری همچون انتخاب بهترین سیم لحیم می تواند بهترین لحیم کاری را برای شما به ارمغان بیاورد.
دلایل شکستن لحیم
از دلایل عمده شکستن لحیم در فرایند لحیم کاری، تمیز نبودن سطح قطعات الکتریکی همچون انواع سلف های الکتریکی میباشد. البته شکستن لحیم دلایل دیگری نیز دارد که میتوان به انتخاب نامناسب اندازه هویه و ضخامت سیم لحیم نیز اشاره نمود. کوچک بودن اندازهی هویه باعث میشود تا لحیم به خوبی گرم نشود. همچنین زیاد بودن ضخامت سیم لحیم سبب میشود گرمای زیادی از هویه کشیده شود و عملیات لحیم کاری به درستی انجام نشود.
علت اکسید شدن سر هویه لحیم کاری
معمولا دمای کاری اکثر هویهها در محدودهی 350 تا 500 درجه سانتی گراد میباشد. اگر دمای کاری هویه به بیشتر از 500 درجه سانتی گراد برسد و دمای آن کنترل نشود، اکسید شدن نوک هویه حتمی خواهد بود. اکسید شدن نوک هویه، فرسایش بیش از حد هویه را به دنبال خواهد داشت و باعث خرابی در لحیم کاری میشود. برای جلوگیری از اکسید شدن نوک هویه، بهترین کار آب بندی سر هویه با قلع است.
جلوگیری بوجود آمدن لحیم سرد
لحیم سرد هنگامی رخ میدهد که به ظاهر شما شاهد یک لحیم کاری خوب و کامل هستید اما به خاطر درست گرم نشدن قطعات الکتریکی همچون انواع مختلف خازن الکتریکی، لحیم به درستی انجام نشده است. دلیل اصلی بوجود آمدن لحیم سرد در فرایند لحیم کاری، کثیف بودن سطوح لحیم کاری و کوچک بودن نوک هویه مورد استفاده است. عدم تمیزکاری درست سطح فلزات باعث ایجاد مقداری اکسید در لابهلای اتصال قطعات همچون انواع مختلف ترانزیستورهای BJT میشود. وجود این اکسید نیز یکی از دلایل بوجود آمدن لحیم سرد میشود.
درصد قلع و سرب سیم لحیم
انتخاب سیم لحیم بسیار مهم است. به دلیل آنکه نقطه ذوب قلع کمتر است سیم لحیم در درجه کمتری ذوب میشود. اگر درجه حرارت هویه برای ذوب کردن لحیم بسیار بالا رود ممکن است به سطح قطعات الکتریکی و همچنین به برد مدار الکتریکی آسیب وارد شود. بهترین سیم لحیم دارای 63 درصد قلع است که در بازار به عنوان سیم لحیم 63 درصد شناخته میشود.
شما میتوانید انواع هویه، روغن لحیم، سیم لحیم، نوک هویه و .... را از آوازک خریداری نمایید.
یادگیری روش صحیح لحیم کاری یکی از مهارت های ضروری برای هر کسی است که وارد دنیای الکترونیک می شود. هرچند می شود بدون حتی یک بار دست گرفتن هویه هم الکترونیک آموخت، اما خواهید دید همین مهارت کوچک خود چه نکات مهمی در دل خود دارد!
در این مقاله ابتدا به معرفی وسایل لحیم کاری تولید قطعات الکترونیکی DIP خواهیم پرداخت و سپس روش صحیح لحیم کاری دستی را توضیح می دهیم. حتی اگر در الکترونیک حرفه ای هستید مطمئن باشید در این مقاله اطلاعات مفیدی به شما اضافه می شود.
چه کسی با روش صحیح لحیم کاری می کند؟
روش صحیح لحیم کاری یکی از مهارت های مورد نیاز روزمره خیلی ها است، با دنیایی که هر روز تجهیزات الکترونیکی اطراف ما بیشتر و بیشتر می شود، بهتر است با تکنولوژی این محصولات آشنا باشیم و قادر به تعمیر ساده ترین بردهایی که در اطراف ما هستند، باشیم. یادگیری روش صحیح لحیم کاری یکی از مهارت هایی است که برای هر فرد امری ضروری است؛ پس ما سعی کرده ایم در این مقاله را تا جای ممکن ساده بنویسم و افراد غیر متخصص نیز از آن استفاده کنند اما اگر شما در لحیم کاری حرفه ای هستید، باز هم به خواندن ادامه دهید برای شما هم نکاتی داریم!
در دو بخش روش صحیح لحیم کاری قطعات الکترونیکی را تشریح می کنیم:
بخش اول: آشنایی با وسایل لحیم کاری
بخش دوم: روش صحیح لحیم کاری
بخش اول؛ لحیم چیست؟لحیم
خب از پایه شروع می کنیم! لحیم آلیاژی است با نقطۀ ذوب پایین که فلز اصلی آن قلع می باشد و برای اتصال قطعات به کار رود. لحیم کاری در بسیاری از صنایع مورد استفاده است ولی منظور ما از لحیم در این مقاله صرفا لحیم کاری قطعات الکترونیکی است.
سیم لحیم سرب دار و بدون سرب:
Druckاز گذشته آلیاژ لحیم عموما از قلع و سرب تشکیل می شد، سرب فلزی ارزان قیمت است، به وفود در طبیعت یافت می شود و نقطه ذوب پایینی دارد در نتیجه استفاده از آن برای لحیم کاری بسیار مناسب است. اما از زمانی که مضرات سرب برای سلامتی انسان مشخص شد، برخی شرکت ها و کشور ها مصرف آن را کاهش دادند تا نهایتا در سال 2006 اتحادیه اروپا استاندارد RoHs را تصویب نمود که طی آن استفاده از قلع در تولیدات صنایع الکترونیک محدود شد. لزرا هر محصولی که در این کشور ها تولید می شود یا وارد می شود، باید دارای استاندارد RoHs باشد.
لحیم بدون سرب بسیار شبیه نمونه سرب دار است و در آن به جای سرب از فلزاتی مانند مس و نقره استفاده می شود. شرکت های تولید کننده لحیم های دارای این استاندارد، علامت RoHs را بر روی محصول خود درج می کنند. متاسفانه با اهمیت کمی که در کشور ما برای سلامت قائل هستیم، بدون رعایت هیچ یک از نکات ایمنی از محصولات حاوی سرب استفاده نموده و دود مسموم آن را با کمال میل استشمام می کنیم!
انتخاب لحیم مناسب:
حال برای کار ما چه نوع لحیمی مناسب است؟ هنوز هم در اروپا برای مصارف غیر تجاری استفاده از لحیم سرب دار رایج است لذا استفاده از نوع سرب دار چنانچه قصد کسب استاندارد های بین المللی ندارید مانعی ندارد (به جز بحث سلامتی و آسیب به محیط زیست که به خودتان بستگی دارد).
فاکتور دیگر در انتخاب سیم لحیم مناسب، ضخامت آن است، برای قطعات با پایه های نازک و ظریف، بهتر است از سیم لحیم با ضخامت کم استفاده کنید و برای پایه های پهن تر، از سیم لحیم با ضخامت بالا استفاده شود. از طرفی سیم لحیم نازک گران تر است و در مواقع لزوم از آن استفاده کنید. به جز سیم لحیم که برای مونتاژ قطعات DIP به صورت دستی استفاده می شود، لحیم به اشکال دیگری نیز در بازار موجود است:
1obr_61شمش لحیم (شمش قلع) که برای تولید انبوه مونتاژ قطعات DIP استفاده می شود و شمش را در وان قلع ذوب می کنند.
توپ لحیم کاری (solder ball) که فقط برای مونتاژ قطعات BGA که پایه ها در زیر قطعه و غیر قابل دسترس است استفاده می شود. در این نوع، لحیم به شکل گوی های کوچک در آمده.
خمیر لحیم کاری (خمیر قلع) که در آن قلع به کمک ماده فلاکس به شکل خمیری درآمده و زمانی که که به آن حرارت داده شود، با خشک شدن فلاکس و ذوب شده قلع لحیم کاری صورت می گیرد. خمیر قلع برای مونتاژ قطعات SMD کاربرد دارد.
چون تمرکز ما در این مقاله بر مونتاژ قطعات DIP است، توضیح بیشتر در مورد انواع لحیم کاری را به مقالات دیگر واگذار می کنیم.
هویه لحیم کاری:
مهمترین ابزار لحیم کاری هویه است. انواع ساده تا پیچیده آن تولید شده اما اساس و ساختار همه آنها ایجاد حرارت به کمک المنت است.
هویه های دستی 2 نوع اند. نوع ساده آن که امکان تنظیم دما را ندارد و مستقیما به برق شهری متصل شده و المنت آنها باعث گرم شده نوک هویه می شود. تنها تفاوت انواع این مدل در توان شان است.
نوع دیگر قابلیت تنظیم و کنترل دما دارد و برای لحیم کاری قطعات حساس مانند IC ها که حرارت موجب سوختنشان می شود، می توان از این نوع هویه استفاده کرد. در این مدل یک مدار واسط، ولتاژ المنت را بر اساس دمای مطلوب کنترل می کند.
هویه
نوک هویه:
محل تمرکز حرارت که با قرار گرفتن در کنار لحیم آن را ذوب می کند؛ اکثر هویه ها قابلیت تعویض نوک را دارند و بسته به استفاده ای که داریم می توانید از نوک مناسب استفاده کنید. تعویض نوک هویه بسیار آسان است و با باز کردن دو پیچ انجام می شود تا در صورت خراب شده نوک هویه، به سهولت بتواند آن را جایگزین کنید.
نوک هویه خوب باید از آلیاژ ضد اکسید و ضد چسبندگی باشد.
نوک هویه
پایه هویه:
هنگام لحیم کاری بارها پیش می آید که هویه را لازم ندارید و در این زمان می توان آن را در پایه قرار داد. پایه هویه می تواند از انواع ساده فنری شکل تا مدل های پیچیده تر که دارای قطع کن است و با قرار گرفتن هویه در پایه آن را خاموش می کند باشد.
پایه هویه
تمیز کننده نوک هویهتمیز کننده نوک هویه:
در اثر لحیم کاری به مرور زمان نوک هویه اکسید می شود، به رنگ سیاه در آمده و دیگر قلع نمی گیرد. در این مواقع باید به کمک اسفنج نسوز یا سیم برنجی برای پاک کردن نوک هویه استفاده کنید.در گذشته معمولا از اسفنج نسوز مرطوب استفاده می شد اما این روش باعث کاهش عمر نوک هویه می شود (به دلیل شوک حرارتی و ایجاد ترک های ریز) در حال حاضر سیم های برنجی جایگزین بهتری برای تمیز کردن نوک هویه است.
قلع پاک کن:
حتما برای شما پیش آمده هنگام لحیم کاری اشتباها مسیر های مسی روی برد با لحیم به هم متصل شوند و سعی کنید با نوک هویه آن را بردارید. ابزار اصلی این کار یعنی پاک کردن قلع اضافی از سطح برد، قلع پاک کن است. این ابزار در واقع یک برس ریز از تار و پود مس است که با شما کمک می کند پس از حرارت دادن قلع، لحیم اضافی را پاک کنید.
قلع پاک کن
ترمیم کننده نوک هویه
ترمیم کننده نوک هویه:
ترمیم کننده نوک هویه یک خمیر شیمیایی است که برای تمیز کردن نوک هویه از آن استفاده می شود و از اکسید شدن آن جلوگیری می کند. (نام نگلیسی آن Tip Tinner است و کلمه “ترمیم کننده نوک هویه” ترجمه خوبی برای این محصول نیست!)
فلاکس و روغن لحیم:
فلاکس و روغن لحیمفلاکس مایعی شیمیایی است که در اثر حرارت موجب پاک شدن سطح اکسید شده می شود. در لحیم کاری به روش صنعتی همیشه قبل از لحیم کاری به کف برد فلاکس پاشیده و در عملیات پیش گرمایش، سطح اکسید شده برد را تمیز می کنند. استفاده از فلاکس باعث اتصالات بهتر و لحیم کاری تمیز تر خواهد شد. در روغن لحیم هم همین نوع مواد وجود داشته و خاصیت تمیز کردن سطح اکسید از برد را داراست، اما عاجزانه خواهشمندم از روغن لحیم استفاده نکنید زیرا کاملا منسوخ شده است. مخصوصا روشی که بسیاری از دوستان استفاده می کنند فقط جنبه زیبایی دارد! (بار ها دیده ام دوستانی که نوک داغ هویه را در روغن لحیم فرو برده و از صحنه زیبای تولید دود روغن سوخته لذت می برند! این که دقیقا قصد پاک کردن چه اکسیدی را از کدام سطح دارند نمی دانم)
قلع کش:
این ابزار کارآمد هم با مکش هوا قلع اضافی را به داخل خود می کشد و برای باز کردن قطعات از روی برد وسیله ای ضروری است.
دست سوم:
وقتی هویه در یک دست و سیم لحیم در دست دیگرتان باشد باید به نحوی برد را ثابت نگه دارید. این ابزار ساده به شما کمک می کند از حرکت برد جلوگیری کنید.
مراحل لحیم کاریبخش دوم: روش صحیح لحیم کاری
مراحل روش درست لحیم کاری :
1. موقعیت برد را به کمک دست سوم تنظیم نمایید.
2. دمای هویه را در صورت امکان روی 350oC تنظیم کنید.
3. نوک هویه را مقدار بسیار کمی به قلع آغشته کنید
4. هم پایه قطعه و هم پد مورد نظر را با هویه حرارت دهید (توجه کنید از نوک هویه استفاده نکنید، از چند میلیمتر بالاتر و از پهلوی آن جهت گرم کردن استفاده کنید)
5. سپس سیم لحیم را به پایه و پد مورد نظر نزدیک کنید(به نوک هویه نچسبانید) تا ذوب شود.
6. ابتدا سیم لحیم و سپس هویه را از کنار قطعه فاصله دهید.
7. لحیم صحیح باید شبیه به قیف معکوس باشد و شکل گرد یا توده ای نشان از لحیم کاری نامرغوب است.
در تصویر زیر روش صحیح لحیم کاری و ایراداتی که ممکن است با آن مواجه شوید توضیح داده شده:
عیب یابی لحیم کاری
پس از لحیم کاری بهتر است برد را تمیز کنید زیرا به خاطر استفاده از فلاکس و روغن لحیم سطح آن کثیف می شود.
حتما تا قبل از این هم لحیم کاری کرده بودید، اما بهتر است روش صحیح لحیم کاری را بلد باشید تا برد هایی تمیز تر و مطمئن تر ایجاد کنید. به یاد داشته باشید بسیاری از اتصالی ها، قطعی مدار و یا سوختن قطعات ناشی از اشکالات لحیم کاری است، پس این کار حرفه ای را ساده نگیرید.
با گشت و گذاری دراین وبلاگ می توانید مقالات دیگری در مورد لحیم کاری صنعتی و لحیم کاری SMD هم پیدا کنید!